"Bu dünyada ölüm ve vergiler hariç hiçbir şeyin mutlak olduğu söylenemez." Benjamin Franklin
Varsayalım ki bir arkadaşınızla günün yorgunluğunu atmak, sohbet etmek için buluştunuz. Konu bir anda ikinizin de tamamen farklı düşündüğü bir konuya geldi. Bundan sonrasında ne olacak peki? En güzel olanı ortak bir nokta bulup birbirlerinizin düşüncelerinden bir şeyler çıkarabilmektir. Fakat bu çoğunlukla burada yazıldığı ya da söylendiği gibi olmuyor. Bir anda birbiriniz düşüncesini çürütmeye ve kendi düşüncenizi karşı tarafa kabul ettirmeye çalışan bir hal alıyor ve konu kilitlenmiş oluyor. Konunun kilitlenmiş olması sizin karşı tarafın düşüncesine saygısız olduğunuzdan mı peki? Keşke bu kadar basit olmuş olsa. Yeni bir inanç ortaya çıktığı zaman dört tane faktör devreye girmektedir;
Eski İnançlarımız ( Mevcut inançlar),
Eski İnançlarımıza Duyduğumuz Güven,
Yeni Deliller,
Yeni Delillere Duyduğumuz Güven.
Eğer edindiğimiz yeni bilgiler bizlerin inançlarını teyit ediyorsa o düşünceyi hemen kabul etme eğiliminde olabiliyoruz fakat aksi yönde olan düşünceler de ise o düşünceye eleştirel olarak yaklaşıyoruz. North Carolina Üniversitesinde görev yapan nöroiktisatçı Camelia Kuhnen'nin liderlik ettiği bir araştırma da bizi destekleyen ve desteklemeyen düşüncelerde kafamızın içinde neler olduğunu anlamak için beyin aktivitelerimizi kaydettiler. Çıkan sonuç gösterdi ki önceki kararlarıyla örtüşmeyen düşünceler karşısında katılımcıların beyin aktivitesini azaltıyor hatta tabiri caiz ile beynin fişini çekiyorlar. Tam tersi olduğunda ise yüksek beyin aktivitesiyle meydana geliyor ve konuya normalden daha fazla ilgili oluyoruz.
Bilgilerimizin oluşmasında ise çoğunlukla mevcut inançlarımız ve önceki yaşamış olduğumuz deneyimler etken olmaktadır. Diyelim ki bir çocuk babasına gökyüzünde uçan bir fil gördüğünü söylesin. Baba fillerin uçamayacağına dair kuvvetli bir inanca sahiptir ve doğal olarak çocuğun söylemiş olduğu bilgiye inanmayacaktır. Fakat çocuk için durum tamamen farklı olabilir. Çocukların fillerin uçup uçamama konusunda köklü bir inancı daha oluşmadığında böyle bir bilgi söylerseniz çocuk fillerin uçabileceği sonucuna varabilecektir. Çünkü bilgilerimizi mevcut inançlarımıza göre yorumlarız. Piyasa da işlem yapan yatırımcıları düşünelim. Eğer ilk yapmış olduğu hisse senedi işleminde zarar etmiş ise hisse senetleri piyasasına güvenmesi ilk kez işlem yapacak bir yatırımcıya göre daha zor olmaktadır. Tam tersi aynı piyasa da yaptığı ilk hisse senedi işleminde kar elde eden yatırımcı ise bu piyasaya yatırım yapmanın çok doğru bir karar olduğunu savunacaktır. Aynı piyasayı yatırımcılar deneyimleri doğrultusunda iki ayrı şekilde yorumlayabilirler. Eğer karşılıklı olarak deliller sunup hisse senedi piyasasının kendi dediğiniz şekilde ilerlediğini karşı tarafa inandırmaya çalışacaksanız şimdiden demeliyim ki yapmayın daha doğrusu karşı düşünceyi çürütme şeklinde bir savunmaya geçmeyin çünkü bu sizlerin daha da kutuplaşmasına neden olacaktır.
Charles Lord, Lee Ross ve Mark Lepper adında ki üç bilim adamı tarafından idam cezasını şiddetle kınayan ve idam cezasını şiddetle destekleyen 48 tane Amerikalı üniversite öğrencisine deney yapıldı. Öğrencilere iki ayrı düşünceyi de destekleyen bilimsel çalışmalar sunuldu. Gerçekte ise bu iki çalışma araştırmacılar tarafından uydurulmuştu fakat öğrencilerin bunlardan haberi yoktu. Öğrenciler bu çalışmaları ise ikna edici buldular ama sadece kendi fikirlerini destekliyorsa. Kendi fikirlerini desteklemeyen çalışmaların ise biraz zorlama çalışmalar olduğunu ve pek de sağlam kanıtlara dayanmadığını iddia ettiler. Deney bittiğinde ise idamı destekleyen öğrenciler daha da idam destekçisi idam karşıtları ise artık daha da idam karşıtı olarak laboratuvarı terk ettiler.
Kök salmış bir düşünceyi çürütmeye çalışmak yerine yeni bir inanç ortaya çıkarmayı denesek? Mevcut inançları söküp atmaya çalışmak yıpratıcı bir süreçtir savunduğunuz düşüncenin yanına yeni bir düşünceyi eklemek daha başarılı bir yöntem olabilir.
"Yeni tanıştığım kişiler hakkında bilgi sahibi olmak, eski dostlarım hakkında hiç bir şey bilmemek isterim." (Dorian Gray'ın Portresi)
Cemre
Not: Deneyler Tali Sharot'un "Başkalarının Aklı" kitabından alınmıştır.
Başlıkta ki katkı için Ebru'ya selamlar :)