Bir çok beyin uzmanı ve psikologlara göre iki türlü düşünce sistemimiz var. Richard Thaler'a göre bu; Otomatik Sistem ve Düşünce Sistemi, Daniel Kahnaman'a göre; Hızlı Düşünme ve Yavaş Düşünme Sistemi, Daniel Goleman'a göre; birisi düşünen, diğeri ise hisseden beyin bu kavramın halka yansımış hali ise kalp ve beyindir. İsimleri farklılık gösterse de bu iki kavrama, zihinsel yaşantımız için sürekli etkileşim halindedir. Sistemin çalışma yapısı ise genel hatlarıyla aşağıda ki gibidir;
Otomatik Sistem Düşünce Sistemi
Kontrolsüz Kontrollü
Çabasız Çabalı
Çağrışımlı Tümdengelimli
Hızlı Yavaş
Bilinçsiz Farkında Olarak
Ustaca Kurallara Göre
Yukarıda ki tabloya göre otomatik sistem, daha çok anlık reflekslerden oluşmaktadır, insanların yaşamının tehlikede olduğu anlarda ya da beklemenin hayati risk taşıdığı zamanlarda, duygu ve sezgilerle anlık tepkiler veren insanlar nu sistem sayesinde çağlar boyunca hayatta kalmıştır. Bu sistem bir nevi ilkel beyindir ve saldırılara karşı insanların, ne olduğunu düşünmeden reaksiyon vermesini sağlar. Beyin sistemi Amigdalar bu noktada her algıyı ya da durumu sorarlar fakat bunu en ilkel şekilde yaparlar. "Bu benim nefret ettiğim bir şey mi?" "Bana zarar verir mi?" bu sorular için aldıkları cevaplar karşısında ise "savaş ya da kaç" kararı alır ve beyne krize uygun sinyali gönderir. Öfke hissi doğduğunda düşmana saldırmak için kan akışının ellere yönlenmesi, kalp atışının hızlanarak vücuda yetecek güçte enerji salgılanması; korku hissi doğduğunda kaçmanın kolaylaşması için kan akışının bacaklar gibi büyük iskeletlere yönlenmesi ya da saklanmanın daha iyi bir alternatif olup olmadığını tartmak için ufak süreli bedenin bir anlık donması, şaşkınlık hissi doğduğunda etrafta olan her şeyi daha iyi kavrayabilmek için görüş alanını büyüyerek retinaya daha fazla ışık girmesi.... bunun gibi, günlük hayatta çoğu kez yapılan ancak fark edilmeyen anlık davranışlarımızın arkasında çoğu zaman otomatik sistem yer almaktadır. Bu düşünce sistemi uzun zaman insanlarının yaşamını kolaylaştırmış olsa da bu günlerde insanların günlük hayat uğraşları eski çağlara kıyasla daha karmaşık ve kompleks bir şekilde ilerlemektedir.
İnsan beyninin yaklaşık iki kiloluk hücre ve sinir özünden oluştuğu söylenir fakat buna rağmen günlük yaşamda çok fazla enerji harcamaktadır bu yüzden de beyin, tembellik yapmayı tercih ederek kendisi için en kısa yolu seçip otomatik sisteme yönelecektir. Beyin bu tembellik hakkını tahmin edildiğinden çok daha fazla kullanmaktadır. Günlük Hayattaki bir çok karışık iş gibi hisse senedi işlemleri de karışık ve çoğunlukla üstünde düşünülüp, analizinin iyi yapılması gerekilen bir alandır. Fakat bu alanda bile beyin kolaya kaçma çabası içerisindedir. Yatırımcı bir hisseyi almaya ya da elinde ki hisseyi satmaya karar verdiğinde bile çoğu zaman Otomatik Sistemi kullanır. Hisse senedi ile ilgili işlemlerde alınan kararlarda çoğu zaman yatırımcı kontrolsüz, çağrışımlı, hızlı ve bilinçsizce işlem yapar, izlediği hisse senedini hemen alamazsa elde edeceği getiriyi elinden kaçırabilme güdüsüyle hareket eder ve beyin o esnada "hadi! hisse yükseliyor, alsana artık neden bekliyorsun" gibi sinyalleri çoktan göndermeye başlar. Halbuki daha dikkatli bakıldığında çok hızlı hareket eden hisselerin bir çoğunda derinliğin az olduğu kolayca yükseldiği gibi kolayca da düşebildiği gözlemlenir. Bu işlemlerde bir kaç kere kazanmak çoğu zaman yatırımcıyı daha iştahlı bir hisse senedine yem haline getiriyor ve böylece kolayca kazanılan paranın daha fazlası, daha kolay bir şekilde kaybedilmiş oluyor. Hisse Senedi işlemlerinin beynin Otomatik Sistem bölümüne emanet edilmeyecek kadar önemli olduğunu unutmamak lazım eğer ciddi bir karar verme aşamasındaysanız elinize bir kalem alın ve bir kağıda neden o hisse senedi olduğunu yazmaya başlayın. Bu sistem ufak, basit ya da komik görünebilir fakat beyninize bu konunun ciddi bir konu olduğunu hatırlatacak bir sinyaldir.
Aşağıda ki çarpım işleminin sonucunu hiç bir hesap makinesi (bilgisayar ve telefonlarda dahil) kullanmadan söyleyebilir misiniz?
1302*580= ?
Yukarıda ki bu işlem için elinize kalem kağıt alabiliyorken neden hayatınızı daha derinden etkileyen kararlarda bu yardımı kullanmayasınız ki.
“Acele karar vermeyin. Hayatın küçük bir dilimine bakıp tamamı hakkında karar vermekten kaçının. Karar; aklın durması halidir. Karar verdiniz mi, akıl düşünmeyi, dolayısı ile gelişmeyi durdurur. Buna rağmen akıl, insanı daima karara zorlar. Oysa gezi asla sona ermez. Bir yol biterken yenisi başlar. Bir kapı kapanırken, başkası açılır. Bir hedefe ulaşırsınız ve daha yüksek bir hedefin hemen oracıkta olduğunu görürsünüz.” Lau Tzu
Cemre
Not: Yukarıda ki tablo Richard Thaler'in Dürtme kitabında ki Otomatik Sistem ve Düşünce Sistemi tablosudur.