The Prestige filmi şu şekilde başlar;
“Every great magic trick consists of three parts or acts. The first part is called "The Pledge". The magician shows you something ordinary: a deck of cards, a bird or a man. He shows you this object. Perhaps he asks you to inspect it to see if it is indeed real, unaltered, normal. But of course...it probably isn't. The second act is called "The Turn". The magician takes the ordinary something and makes it do something extraordinary. Now you're looking for the secret... but you won't find it, because of course you're not really looking. You don't really want to know. You want to be fooled. But you wouldn't clap yet. Because making something disappear isn't enough; you have to bring it back. That's why every magic trick has a third act, the hardest part, the part we call "The Prestige"
“Her sihirbazlık numarası üç bölüm ya da perdeden oluşur. Birincisi "Vaat" bölümüdür. Sihirbaz size sıradan bir şey gösterir. İskambil destesi, bir kuş ya da bir insan. Bu nesneyi size gösterir. Son derece gerçek, üzerinde oynanmamış, normal bir şey olduğunu görmeniz için nesneyi incelemenizi ister. Fakat gerçek, farklı olabilir. İkinci perdeye "Dönüşüm" denir. Sihirbaz olağan bir nesneyi alır ve onu olağanüstü bir şeye dönüştürür. Hilenin sırrını arıyorsunuz, ama bulamazsınız. Çünkü dikkatli bakmıyorsunuz. Siz sırrı bilmek değil, kandırılmak istiyorsunuz. Henüz alkışlamazsınız, çünkü bir şeyi yok etmek yeterli değildir. Onu geri getirmeniz gerekir. İşte bu yüzden her sihirbazlık numarasında üçüncü bir perde bulunur. İçlerinde en zorlusu. Bizlerin deyişiyle "Prestij".
Ve film size sorar “Dikkatli bakıyor musunuz?”
Birden fazla dil konuşabilme, her gün karışık yollarda araba kullanabilme, düşmeden merdivenlerden koşarak inip çıkabilme, uzun yıllardır görmediğimiz insanları sadece sesleri duyarak bile tanıyabilme vb. gibi daha birçok örnek düşünüldüğü zaman insan beyni normal şartlarda oldukça iyi çalışmaktadır. Hatta, çoğu zaman algıladığı şeyin yorumunu en doğru şekilde yaptığına inancı tamdır. Adrian Furnham’a göre algı, duyu organlarımızın bize ilettiği bilgiyi fark etme sürecimizdir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere bu bir süreçtir. Fakat, günlük hayatta insanların sürekli sorunlarla karşılaşmasından ve meşgul olmasından dolayı insanlar, gördüklerini algılayabilecek ve bunları yorumlayabilecek vakti kendilerine ver(e)memektedir. Çok fazla enerji harcamak istemeyen beyin de tembelliğe yönelerek kontrolsüz, çabasız, çağrışımlı, hızlı, bilinçsiz ve kurallardan uzak, “ustaca” kararlar verecek olan otomatik bir sisteme yönelmektedir. Bu kolay yollu verilen cevaplar, bazı zamanlarda oldukça hatalı sonuçlara neden olabilir. Eğer bunu denemek isterseniz, lütfen aşağıdaki üç soruya bakın ve aklınıza gelen ilk cevapları söyleyin.
1) Bir beyzbol sopası ve topunun toplam fiyatı 1,10 dolardır. Sopanın fiyatı toptan bir dolar fazladır. Topun fiyatı nedir?
2) 5 makine 5 oyuncağı 5 dakikada yaparsa, 100 makine 100 oyuncağı kaç dakikada yapar?
3) Bir gölde bir zambak tarlası var ve bu alan her gün iki kat büyüyor. Zambak tarlasının gölü tamamen kaplaması 48 gün sürerse, yarısını kaplaması kaç gün sürer?
Sorulara cevap verdiyseniz aşağıda bulunan resimlerde ki çizgilerinin hangisinin daha uzun olduğunu söyleyebilir misiniz?
Yukarıdaki sorulara baktığınızda, siz beyninizi yormak, beyniniz de boş yere sizin enerjinizi tüketmek istemeyecektir. Bu yüzden de hızla göz gezdirdiğiniz sorular bir değerlendirme sürecinden geçmeden, beynin boşlukları doldurmasıyla hızlıca algılanıp sizin bir cevap vermenizi sağlayacaktır. Eğer uzun süre hisse senedi işlemlerinde yatırım yapıyorsanız, büyük bir ihtimalle hisse senedi yatırımı yaparken de beyninize aynı işlemi yaptıracak ve bunu çoğu zaman fark etmeyeceksiniz. Bilgisayarınızda hisse senetleri ve piyasaları takip ettiğiniz ekranları açacak, kahvenizi ya da çayınızı içerken eskiden yaşadığınız deneyimlerinizle beyninizin boşlukları doldurmasına izin vereceksiniz. Bu yüzden de, hisse senetlerinde yaşanan işlemlerin ve/veya haber akışının detaylarını atlayacaksınız. Yanınızda bulunan bir tabloya bakıp tekrar işinize dönseniz ve ardından size “nasıl bir tabloydu” sorusunu yöneltsem, muhakkak bir şeyler söylersiniz. Fakat size tabloda kaç tane sandalye vardı, kadın nereye bakıyordu ya da kıyafetleri hangi renkti diye sorsam büyük ihtimalle cevap veremeyeceksiniz. Çünkü, insanların bir çoğu detay sorulana kadar detaylı bakmadığını fark etmiyor bile. Hisse senedi işlemlerinde, almadığınız hisse senedi yükseldiğinde ya da aldığınız hisse senetleri düşmeye başladığında “ne oldu da yükseliyor/düşüyor” diye soruluyor. Oysa, işlemleri yapmadan önce hisse senedi ile ilgili bilgiler detaylandırılıyor olsa en azından karşılaşılan durumlarda paniklemeden yeni rotalar belirlenebilir.
Borsa, hisse senetlerinin izlendiği ekranlara, o ekranlardaki tablolara hapsoldukça yatırımcının gerçekliğinin önünde araçlar bir perde olarak durur. Bu perdeyi aralayıp gerçek dünyaya girmeye yatırımcı kendini zorlamalıdır. Çünkü, borsanın kaynağı görünür olduğu ekran değil yaşanmakta olan maddi dünya ve bu dünyadaki ilişkilerdir. Deneyimlerinin alışkanlıklarında boğulan yatırımcılar için ekranda akan rakamlar ya da haber geçer gider. Oysa, kendini ve aldığı pozisyonu tanımak isteyen yatırımcı, dünyayla arasındaki bu perdeyi kendi elleriyle kaldırmak zorundadır. Bu ancak, ilişkilerin, haberlerin detayına girerek mümkün olur. Dünya hiçbir zaman aynı kalmıyorsa, alışkanlıklarınız sizi tanımanıza yeterli olmayacaktır. Yüzde yüz emin olunana bile tekrar bakınması, yatırımcıyı kendini tanıyacağı gerçeklikle buluşturacak tek yoldur.
“Telaşınız doruktayken en basit ipuçlarını gördünüz; siyah baca ve çatı. Gerisini aklınız tamamladı…”
Cemre
Not: Yukarıdaki sorular Nudge kitabından alınmıştır ve cevapları şu şekildedir;
1) 5 cent
2) 5 dakika
3) 47 gün
İki resimde ki çizgi uzunlukları ise farklı değildir. Çizgiler eşit uzaklıklara sahiptir ve psikoloji de “Ponzo Yanılsaması” olarak geçmektedir.
#behavioralfinance #behavioraleconomy #economy #finance #stockmarket #neuroeconomy #neurofinance #davranissalekonomi #davranissalfinans #ekonomi #finans #piyasalar #yatirimcilar #borsa #bist #bist100 #bist30 #hissesenetleri #viop #altin #döviz #dolar #ekonomiyazilari #borsada #görünenin #ötesi #aliskanlik #perdesinin #ardi #cemreyoldas