Davranışsal Finans dediğimizde karşımıza çok önemli bir teori çıkar; Beklenti Teorisi.
Beklenti Teorisi insanların davranış şekillerini iki yönden açıklamaktadır.
1. Duygular rasyonel karar almayı negatif yönde etkilemektedir.
2. Bilişsel çelişki rasyonaliteyi bozmaktadır.
Beklenti teorisine insanların riskten kaçınma olgusu üzerine analizler yapar ve insanların riskler karşısında verdiği tepkileri rasyonel olup olmadığını anlamlandırır. Aşağıda bununla ilgili çalışmalarda yapılan deneyler ve insanların tercihleri bulunmaktadır,
Birinci deneyde; %80 olasılıkla 4.000$ kazanmak ve %20 olasılıkla kazanamamak ile %100 olasılıkla 3.000$ kazanmak arasında bir tercih yapmaları istenmiştir. Deneklerin %80’i 3.000 dolarlık kesin kazancı tercih etmişlerdir.
İkinci deneyde; %80 olasılıkla 4.000$ kaybetmek ve %20 olasılıkla hiçbir şey kaybetmemek ile %100 olasılıkla 3.000 dolar kaybetmek arasında bir seçim yapmaları istenmiştir. Deneklerin %92’si 4.000$’ı %80 olasılıkla kaybetmeyi tercih etmişlerdir.
Üçüncü deneyde; salgın hastalık ile ilgili seçim sorusunda 600 kişinin salgın hastalıktan dolayı ölmesi beklenmektedir. Deneklere iki farklı program önerilir. Birinci planda 200 kişi salgın hastalıktan kurtulacak, ikinci planda ise 600 kişinin %33’ü kurtulacak ve %67’si ise kurtulamayacaktır. Sonuç olarak birinci plan deneklerin %72’si tarafından seçilmiştir.
Dördüncü deneyde; üçüncü deneyde belirtilen senaryo değiştirilerek üçüncü ve dördüncü plan deneklere sunulmuştur. Üçüncü planda 600 kişiden 400’ü ölecek, dördüncü planda ise %33 ihtimalle kimse ölmeyecek ve %67 ihtimalle 600 kişi ölecek seçenekleri sunulmuştur. Deneklerin %78’i dördüncü planı seçmişlerdir.
Beklenti Teorisi için yapılan bu deneyler peki bizlere neyi göstermektedir. Her türlü koşul altında bizlerin rasyonel davrandığı varsayılmaktadır. Halbuki durum gösteriyor ki homo economicus’un kazançlarla ilgili olarak riskten kaçındığını ancak kayıplar için ise risk aldığını belirtir.
“İnsanoğlunun haz makinasının muhtemelen en önemli ve yayılmış özelliği, insanların olumlu uyarıcılardan çok, olumsuz uyarıcılara duyarlı olmasıdır… Bugün kendinizi ne kadar iyi hissettiğinizi düşünün ve sonra da daha ne kadar çok iyi hissedebileceğinizi hayal etmeye çalışın. Kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayacak ancak birkaç şey vardır, buna karşılık kötü hissetmenize neden olacak şeylerin sayısı sınırsızdır.” (ÇİTİLCİ, 2014)
Cemre,